فشار روانی چیست، بررسی عوامل ایجاد فشار روانی و راههای درمان
فشار روانی یا استرس، به مجموعه ای از واکنش های ذهنی، فیزیکی و احساسی به چالش ها، تهدیدها و عوامل مشکل ساز گفته میشود که به صورت جداگانه یا تحت تاثیر عوامل و شرایط مختلف بر ذهن ما فشار وارد می‌کنند. در واقع هر عاملی که باعث ایجاد تنش در ذهن شود را فشارهای روانی گفته و آنها را استرس زا می‌خوانند. زمانی که فرد نتواند مشکلات و تنش های کوچک ناشی از کار، زندگی، روابط و … را هضم کرده و آنها را به درستی بپذیرد، فشارهای روانی در فرد ایجاد می‌گردد.
همه انسانها در طول زندگی با مشکلات و شرایط ناراحت کننده و سخت مواجه میشوند اما بسته به تفکر و ذهنیت خود، واکنش‌ها و رفتارهای متفاوت از دیگری را نشان خواهد داد. در واقع فشار روانی در هر کس به شکل خاص و به دلیل خاصی نمایان شده و همین امر واکنش‌های متفاوتی را پدید می آورد. به همین دلیل فشارهای روانی برای هر فرد مفهوم خاصی خواهد داشت.
همانطور که میدانید، محدوده تحمل هر شخص نسبت به عمل تنش زا متفاوت است و هر شخص ظرفیت خاصی را برای تحمل عوامل استرس زا دارد. اما توجه داشته باشید که تمامی فشارهای روانی وارده به طور حتم بد و مخرب نیستند.
در برخی شرایط ممکن است عوامل استرس زا باعث ایجاد هیجان، انگیزه، آگاهی و فعالیت بیشتر شده و شخص را برای پیشرفت و تغییر به جلو حرکت دهند. همچنین ممکن است باعث رضایت خاطر، لذت از زندگی و انجام کارها به بهترین شود.
عوامل موثر در ایجاد فشار روانی
همانطور که گفته شد، هر کس در زندگی درگیر شرایط و مشکلات خاصی است که می‌تواند باعث ایجاد فشارهای روانی و استرس شود. علاوه بر این فشارهای روانی به دو نوع مثبت و منفی تقسیم بندی میشوند و در حالت‌های مختلف می توانند کمک کننده یا بازدارنده باشند.
عوامل بسیاری نیز می‌تواند در به وجود آمدن استرس و فشارهای روانی تاثیر گذار بوده و فرد را درگیر کند. از جمله اصلی ترین عوامل ایجاد کننده فشار روانی در زندگی عموم مردم نیز می توان به شغل، وضعیت مالی، وضعیت اقتصادی، جایگاه در اجتماع، مسئولیت‌های مختلف، روابط با دیگران و … اشاره کرد.
از دیگر عوامل مهم در به وجود آمدن استرس و فشارهای روانی میتوان موارد زیر را عنوان نمود:
- لحظات ابتدای شروع انجام کار یا فعالیت ،
- ایجاد ارتباط با اطرافیان ،
- انجام فعالیتهای خارج از توان فردی ،
- تغییر در محیط زندگی ،
- شرایط سخت محیط زندگی ،
- اعتماد به نفس پایین ،
- افکار منفی ،
- احساسات مخرب ،
- حس بی کفایتی و بی ارزشی ،
- نبود امنیت در زندگی ،
- کار زیاد و نبود استراحت کافی.
به طور طبیعی، ذهن در مقابل تغییرات و انجام فعالیتهای جدید، بر اساس دانش و تجربیات قبل، شروع به بررسی و تحلیل شرایط میکند. اگر ذهن نتواند به درک و منطق درست برسد و توان انجام تغییرات را نداشته باشد، دچار استرس و فشار روانی شده و موجب نگرانی و تنش در افراد میشود.
توجه داشته باشید که عوامل ذکر شده به تنهایی باعث استرس نشده و رویکرد فرد نسبت به عوامل است که باعث ایجاد استرس میشود.
دلایل بروز فشار روانی شغلی
در شغل و محیط کاری نیز افراد زیادی دچار استرس و فشارهای روانی هستند و رفتارها و واکنش‌های متفاوت از خود نشان می‌دهند.
از مهمترین عوامل موثر در فشارهای روانی شغلی عبارتند از:
- عدم علاقه به شغل و محیط کار
- عدم ارتباط با همکاران و افراد درگیر در کار
- عدم هماهنگی نوع شغل با مهارتها و تجربیات فرد
- عدم توانایی در انجام وظایف کاری
- وجود شیفت‌های کاری متغیر و نامناسب
- ساعات کاری زیاد و استراحت ناکافی
- محیط کاری نامناسب و دلگیر
- نبود امنیت شغلی و آینده بهتر کاری
- نبود اعتماد و ارتباط سالم با دیگران
- رقابت‌های ناسالم کاری
در چنین شرایطی، بهترین راه این است که بتوان با استرس و فشار روانی مقابله کرده و مشکلات را بپذیریم تا بتوانیم آنها را حل کرد. همچنین باید بتوان مدیریت درستی در میزان استرس و تنش‌های به وجود آمده داشته باشید. زیرا عدم کنترل درست بر فشار روانی و استرس، باعث بروز مشکلات روانی، رفتاری، جسمانی و مشکلات مختلف در زندگی میشود.
علائم فشار روانی در فرد
فشارهای روانی و استرس، بسته به نوع و میزان فشار و همچنین شرایط و توان جسمی افراد، به طور متغیر بروز کرده و اثرات متفاوتی خواهد داشت.
به طور کلی علائم ناشی از فشارهای روانی به سه دسته روانی، رفتاری و جسمانی در فرد نمایان خواهد شد.
۱. علائم استرس روانی:
همانطور که میدانید، اولین اثرات مخرب استرس بر روان فرد، اثرات منفی بر ذهن است. از جمله علائم ناشی از استرس بر روان و ذهن میتوان اضطراب و افسردگی، کاهش عزت نفس، کاهش اعتماد به نفس، ناتوانی در تصمیم گیری، فراموشی زودرس، عصبانیت، بدبینی زیاد به اطرافیان، عدم توانایی در نظم دادن به کارها، عدم تمرکز کافی، زود رنجی و سطح تحمل کم، عدم حرف شنوی و پذیرش انتقادات، عدم پذیرش اشتباهات و … را عنوان نمود.
۲. علائم استرس رفتاری:
استرس بر رفتار و اعمال انسانها اثر گذاشته و باعث بروز واکنش های ناخواسته و منفی می‌گردد. از جمله علائم رفتاری متاثر از استرس و فشار روانی بالا میتوان به پرخاشگری، درگیری‌های فیزیکی، بی خوابی، کم کاری، فرار از کار، عدم حضور به موقع در محل کار، بی احتیاطی در رانندگی، عدم همکاری با دیگران، اعتیاد به مواد مخدر و مشروبات الکلی یا تفریح بیش از حد، کاهش یا افزایش میزان اشتها، بروز عادتهای بد نظیر جویدن ناخن یا کندن مو یا قدم زدن و … را نام برد.
۳. علائم استرس جسمانی:
استرس و فشارهای روانی زیاد می‌تواند باعث بروز علائم مخربی در جسم و سلامت افراد گردد. از علائم جسمانی ناشی از استرس نیز میتوان افزایش فشار خون و ضربان قلب، سردرد و سرگیجه، خستگی جسمی و گرفتگی عضلات، ریزش مو و خشکی پوست، مشکلات پوستی و … را عنوان کرد.
اثرات فشار روانی بر سلامتی
سلامت هر فرد در زندگی از اولویت بالایی برای وی برخوردار بوده و هیچ کس دوست ندارد که دچار مشکلات جسمانی گردد و وقت خود را به درمان و مراجعه به بیمارستان اختصاص دهد. اما در اثر فشارهای روانی و استرس زیاد، اثرات و عوارضی در بدن ایجاد میشود که در نهایت می‌تواند سلامت فرد را تحت تاثیر قرار داده و نتایج منفی در بدن رقم بزند.
فشار خون بالا، گرفتگی عروق قلب، ضربان شدید، تنگی نفس، اختلال در سیستم گوارشی، اختلال در سیستم ایمنی، بروز مشکل در فرآیند تولید مثل، مشکلات پوستی، سر درد، درد مفاصل، گرفتگی عضلات، کمر درد و … از شایع ترین اثرات و عوارض فشار روانی و استرس هستند.
از دیگر عوارض استرس میتوان به موارد زیر اشاره نمود.
۱. درد مفاصل و عضلات:
زمانی که میزان تنش و استرس در شما بالا باشد، عضلات دچار گرفتگی، درد و انقباض میشوند. زیرا مشکلات روانی اثر مستقیم بر روی قسمت‌های متصل به شبکه عصبی داشته و عضلات را با مشکل مواجه میکند.
اولین قسمت‌های درگیر نیز عضلات گردن و کتف هستند. همچنین عضلات پوستی، به خصوص عضلات پوست سر نیز درگیر شده و سردردهایی در قسمت عقب سر ایجاد می‌کنند. این سر دردها در دراز مدت می‌تواند تبدیل به میگرن شده و شما را به شدت آزار دهد. از دیگر مشکلات ایجاد شده نیز میتوان به دردهای مفصلی اشاره نمود که باعث التهابات مفصلی شده و در نهایت منجر به کمردرد، زانو درد، گردن درد و … شود.
۲. مشکلات پوستی :
فشار روانی و استرس، اثرات زیادی نیز بر روی پوست صورت و قسمت های حساس بدن داشته و باعث ایجاد چین و چروک، لکه های تیره، جوش و آکنه و عفونت های پوستی میشود. همچنین پوست طراوت و شادابی خود را از دست داده و بسیار آسیب پذیر خواهد شد.
۳. ریزش موی سر :
موی سر یکی از حساس ترین قسمت های بدن بوده و تاثیرات زیادی از فشارهای روانی و استرس را متحمل می شود. زیرا استرس به طور مستقیم باعث تضعیف ریشه های مو شده و میزان ویتامین‌ها و مواد مغذی مورد نیاز برای رشد مو را تا حد زیادی کاهش می دهد. به همین دلیل موی سر به سرعت شروع به ریزش میکند.
۴. اضافه وزن و چاقی :
همانطور که گفته شد، اشخاص دارای استرس زیاد و فشار روانی، شروع به تغییر در عادتهای غذایی کرده و میزان مصرف مواد غذایی را به شدت زیاد و یا به شدت کم میکند.
کسانی که میزان مواد غذایی را کاهش می‌دهند، دچار سوء تغذیه شده و وزنشان کاهش پیدا میکند. همچنین دچار مشکلات سوء هاضمه شده و اختلالات زیادی همچون دردهای شکمی، یبوست، سندروم روده تحریک پذیر و نفخ در سیستم گوارشی آنها ایجاد می‌گردد.
افرادی که میزان مصرف مواد غذایی را افزایش داده و پرخوری می کنند نیز دچار چاقی مفرط شده به مشکلات گوارشی مشابه و البته مشکل قلبی، کبدی و خونی نیز دچار میشوند. علاوه بر این، عوارض دیگری همچون دیابت نیز در این افراد دیده شده است.
۵. کاهش ایمنی بدن :
وجود استرس و فشار روانی می تواند به راحتی عملکرد سیستم ایمنی بدن را مختل کرده و بدن را در برابر بیماریها ضعیف تر نماید.
در واقع استرس باعث میشود تا گلبول های سفید خون کمتری در بدن تولید شده و همچنین عکس العمل های مناسبی در مواجه با بیماریها از خود نشان ندهند. همین امر، زمینه ابتلا به بیماری‌های زیادی را در فرد محیا کرده و او را درگیر میکند. در کنار این‌ها، برخی افراد به علت استرس شدید، دچار فعالیتهای خود تخریبی سیستم ایمنی نیز شده و سلول های سفید بدن آنها شروع به از بین بردن دیگر سلولهای بدن میکند. سطح بهبودی در چنین افرادی به علت فشار روانی بالا، بسیار دشوارتر و دوره درمان آنها طولانی تر خواهد بود.
۶. بی خوابی و کابوس شبانه :
افراد دارای فشار های روانی زیاد، نمی‌توانند فکر خود را متمرکز کرده و دائماً افکار آشفته در ذهن آنها وجود دارد. همین مسئله در خواب نیز ادامه داشته و از ایجاد شرایط خواب و آرامش ذهن جلوگیری میکند. درواقع در این شرایط مغز هنوز فعال بوده و سعی می کند مشکلات را پردازش و حد کند، اما چون راه حلی برای آنها نمی‌یابد، کابوس ها و خوابی بد را برای فرد به وجود می‌آورد.
فشار روانی و راههای درمان و مقابله با آن
راههای زیادی برای مبارزه با استرس و کاهش فشارهای روانی وجود دارد و هر کدام از آنها برای درمان هر فرد با شرایط خاص موثر است.
از جمله بهترین راهها برای درمان فشارهای روانی میتوان موارد زیر را عنوان نمود.
۱. تغذیه سالم و کافی؛
تغذیه سالم و کافی یکی از راه های موثر در درمان است و باعث می شود تا میزان کافی و مناسب از مواد مغذی وارد بدن شده تا بدن بتواند فعالیتهای خود را به طور طبیعی انجام دهد. همچنین مغز نیز مواد لازم برای تفکر و کنترل بدن بدست می آورد. در نهایت شخص بیمار درگیر مشکلاتی از جمله چاقی، سوء تغذیه و بیماری های متعدد نخواهد شد.
۲. خواب کافی و منظم؛
خواب کافی و منظم اهمیت زیادی در درمان استرس و فشار روانی داشته و می‌تواند فرد را هوشیارتر کند. در نتیجه مغز به درستی عمل کرده و فرد تمرکز کافی برای انجام کارها را خواهد داشت.
۳. ایجاد ارتباط خوب با دیگران؛
ایجاد ارتباط خوب با دیگران می تواند بسیاری از مشکلات و گرفتاری های زندگی را حل کرده و فکر شما را به خوبی آرام نماید. زیرا گفتگو با افراد قابل اعتماد، مهربان و صمیمی، دید مثبتی در شما ایجاد کرده و افکار منفی را از بین می‌برد.
۴. برنامه ریزی برای زندگی؛
برنامه ریزی برای زندگی، بی نظمی ها و ناهنجاری های مسیر موفقیت را از بین برده و راه را برای رسیدن به اهداف هموارتر میکند.
۵. دریافت حس خوب؛
دریافت خس خوب از دیگران می‌تواند تاثیر بسزایی در کاهش استرس و فشار روانی داشته باشد. شوخ طبعی، تماشای فیلم طنز، بازی با کودکان، مراقبت از حیوانات، پرورش گیاهان، کمک به دیگران و … نیز می‌توانند در این را کمک کننده باشند.
۶. افزایش اطلاعات و مهارت ها؛
افزایش اطلاعات و مهارتها در ایجاد حس با ارزش بودن و برتری داشتن از رقبا موثر است.
۷. عدم بزرگنمایی مشکلات؛
عدم بزرگنمایی مشکلات می‌تواند خاطری آسوده در ذهن ایجاد کرده و شما را برای حل آنها تشویق کند.
۸. ورزش و تحرک؛
ورزش و تحرک بدن شما را آماده و سرحال کرده و ایمنی بدن را افزایش می‌دهد.
مرور مطالب بالا و آنچه که در مورد فشار روانی گفته شد
در این مقاله به این پرسش که فشار روانی چیست پاسخ دادیم و دیدیم هر عاملی که باعث ایجاد تنش ذهنی شود را فشار روانی گویند.
در واقع فشار روانی همان استرس است و زمانی اتفاق می‌افتد که شما نتوانید تنش ها و پیشامدهای کوچک در زندگی و کار را کنترل و مدیریت کنید.
در ادامه عوامل استرس زا در زندگی و کار را نام بردیم و توضیح دادیم چه اثرات مخربی بر سلامتی دارند. همچنین علائمی را که این فشارها در افراد ایجاد می کنند نام بردیم و در آخر راههای درمان و مدیریت فشارهای روانی را توضیح دادیم.
فشار روانی کم کم ادم و از پا می ندازه.