هیجانات چگونه ساخته می شوند؟ چگونه هیجانات خود را کنترل کنیم؟

هیجانات، جزئی از زندگی و بخش جدایی‌ناپذیری از وجود انسانی ما هستند که تأثیر مهم و ویژه ای بر رفتار و عملکرد ما دارند. این احساسات و واکنش‌های عاطفی، به ما در تعامل و واکنش، نسبت به رخدادهای محیط اطرافمان کمک می کنند. هیجانات می‌توانند هم به صورت موقت و برای یک مدت کوتاه و لحظه ای بروز کنند و هم برای یک مدت طولانی. آنها می توانند نتیجه مثبتی برای ما داشته باشند یا یک حس و تجربه منفی، به هر حال این احساسات تأثیر زیادی بر روحیه، رفتار و عملکرد ما در زندگی دارند.

هیجانات چیست

هیجانات، یعنی احساساتی که درون ما ایجاد می شوند و در رفتار و عملکرد ما قابل مشاهده هستند. آنها یک تجربه ذهنی، یک پاسخ فیزیولوژیکی و نوعی واکنش رفتاری یا بیانی هستند که در پاسخ به محرک‌ها و رویدادهای مختلف در نظر گرفته می‌شوند. 

با توجه به ماهیت چند وجهی و پیچیده هیجانات تعریف جامعی که بتواند تمام جنبه های این احساسات را بیان کند نمی توان مشخص کرد با این وجود می دانیم آنها به وسیله اثرپذیری روانی و فیزیکی ناشی از رخدادهای درونی و بیرونی ما شامل شرایط، افکار و افراد مرتبط با ما به وجود می آیند.

هیجانات می تواند در ما احساسات مثبت مانند شادی و خوشبختی و همچنین احساسات منفی مانند ترس، غم و عصبانیت ایجاد کنند.

هر کدام از آن ها ویژگی های خاص خود را دارند و در افراد مختلف به شکل های روانی و فیزیکی متفاوتی ایجاد می شوند.

هیجانات تاثیر مهمی در تصمیم گیری، عملکرد و موفقیت شغلی، روابط شخصی و موفقیت ما در زندگی دارند. آن ها می توانند شور و نشاط در ما ایجاد کنند تا پر انرژی و مثبت باشیم و یا در ما حس اضطراب و ترس و افسردگی ایجاد کنند.

درک هر چه بیشتر هیجانات می‌تواند به ما در شناخت خود و شناخت دیگران کمک کند، تا به وسیله این شناخت روابط خود را بهبود بخشیم. از همه مهمتر، می‌توان هیجانات را به عنوان یک سیستم ارتباطی بین دنیای درونی و خارجی در نظر گرفت. همانطور که هیجانات ما به نیازها، ارزش‌ها و هدف‌های شخصی ما واکنش نشان می‌دهند، آنها می‌توانند به ما در چگونگی واکنش نسبت به رویدادهای زندگی و ارتباط با دیگران کمک کنند.

در کل، هیجانات، تأثیر مهم و ویژه ای بر رفتار و عملکرد ما در زندگی دارند. رسیدن به درک کاملی از آن ها و کنترل و مدیریتشان  به ما کمک می‌کند تا زندگی موفقی داشته باشیم و در مواجهه با رخدادها و اتفاقات زندگی بتوانیم به صورت مدبرانه و مدیریت شده برخورد کنیم.

محققان علاوه بر تلاش برای تعیین اینکه هیجانات چه هستند، انواع مختلف آن را نیز شناسایی و طبقه بندی می‌کنند. که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم.

انواع هیجانات

طبق تحقیقاتی که روانشناسان تا کنون به عمل آورده اند، هیجانات به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند و ما در این مقاله به بررسی چندین مورد از آنها می‌پردازیم.

خوشبختی و خوشحالی

 از بین انواع مختلف احساسات ، خوشبختی و خوشحالی تمایل به احساسی است که مردم بیشتر برای آن تلاش می‌کنند. خوشبختی غالباً به عنوان یک حالت احساسی دلپذیر تعریف می‌شود که با احساس رضایت ، شادی و رفاه مشخص می‌شود. 

خوشحالی حالات مشخصی دارد که می توان برای نمونه حالات زیر را برای نشان دادن آن نام برد:

1. حالات صورت: مانند لبخند زدن
2. زبان بدن: هرگونه نشانه و حالتی از شاد بودن
3. تن صدا: بهترین و خوشایند ترین نوع ممکن برای صحبت کردن

خوشحالی نقش مهمی در کیفیت زندگی، سلامتی روان و بدن، وهمچنین ارتقا روابط اجتماعی و عملکرد شغلی انسان‌ها دارد.

انسان ها از قدیم معتقد بودند که شادی و سلامتی با هم ارتباط دارند و تحقیقات جدید نیز از این اعتقاد پشتیبانی می کند که خوشحالی و حس خوشبختی می‌تواند در سلامت جسمی و روانی نقش داشته باشد. همچنین ایجاد حس خوشحالی و خوشبختی یکی از عوامل و راه های رسیدن به موفقیت در زندگی است که کمک می کند زندگی بهتر وشادی داشته باشیم.

خوشبختی نتایج مثبت مختلفی به همراه دارد از جمله: افزایش طول عمر و افزایش رضایت در زندگی زناشویی، افزایش سطح ایمنی بدن، ایجاد و افزایش انرژی و فکر مثبت در افراد و … . برعکس ، عدم خوشبختی نتایج و آثار منفی در زندگی انسان ها دارد. به عنوان مثال: استرس ، اضطراب ، افزایش احساسات منفی، افسردگی، ایجاد فشارهای روانی و باورهای محدود کننده ذهنی و تنهایی یا موضوعاتی مانند کاهش ایمنی بدن و کاهش امید به زندگی.

غم و اندوه

 غم و اندوه نوع دیگری از عواطف است که غالباً به عنوان یک حالت عاطفی گذرا تعریف می‌شود که با احساس ناامیدی، بی علاقگی و خلق و خوی خسته کننده مشخص می‌شود. 

مانند سایر هیجانات ، غم و اندوه حسی است که همه مردم گاه و بی گاه تجربه می‌کنند. در بعضی از موارد، اشخاص ممکن است غمگینی را برای مدت طولانی و با شدت بالا تجربه کنند که این موضوع در نهایت به افسرده شدن تبدیل خواهد شد.

حزن و غم را می‌توان به شکل های مختلف نشان داد همانند:

1. گریان بودن
2. خلق و خوی خوبی نداشتن
3. بی حالی
4. نداشتن آرامش
   
5. کناره گیری از دیگران

نوع و میزان ناراحتی شاید بسته به دلیل اصلی آن فرق کند، همینطور شیوه کنار آمدن اشخاص با اینگونه احساسات نیز ممکن است متفاوت باشد.

غم و اندوه اغلب می‌تواند افراد را به سمت کارها و روشهای مقابله ای منفی مانند کناره گیری از افراد دیگر، خود درمانی و درگیری با افکار منفی سوق دهد. چنین رفتارهایی در واقع می‌توانند احساس غم و اندوه را تشدید کرده و مدت و زمان درگیری با هیجانات بد را طولانی کنند.

انزجار

انزجار یکی دیگر از شش احساس و هیاجانات اصلی زندگی است.

این حس دافعه می تواند از موضوعات مختلفی نشات بگیرد، از جمله طعم، منظره یا بوی نامطبوع.

محققان بر این باورند که این احساس از واکنش به غذاهایی که ممکن است مضر یا کشنده باشند، تکامل یافته است. وقتی مردم غذاهایی را که از بین رفته اند، بو یا مزه می‌کنند به این درک می‌رسند.

انزجار را می‌توان با روشهای و حالات مختلف بدن بیان کرد از جمله:

1. زبان بدن: دور شدن از موضوع انزجار
2. واکنش‌های بدنی: مانند استفراغ یا عقب بردن گردن
3. حالات صورت: مانند چین و چروک بینی و پیچ خوردن لب بالا

صحنه‌هایی مانند کثیفی، عفونت زخم، پوسیدگی و زردی دندان مثال‌هایی است که می تواند حس انزجار در انسان ها به وجود آورد. این حس انزجار و دوری از بیماری کمک می کند تا انسان ها برای دستیابی به سلامت بدنی و داشتن زندگی شاد در تلاش باشند.

همچنین حس انزجار می تواند یک انزجار اخلاقی باشد. این موضوع زمانی اتفاق می‌افتد که رفتاری غیر اخلاقی و ناپسند از دیگران مشاهده می کنیم.

انزجار اخلاقی باعث می‌شود رفتارهای ناهنجار و غیر اخلاقی را بشناسیم و از آن ها دوری کنیم و بهتر از آن رفتارهای مثبت و مسئولانه‌ای از خود نمایش دهیم. توجه به انزجار اخلاقی باعث می شود ما از یک انسان هنجار شکن به شخصیتی اجتماعی و مسئولیت پذیر تبدیل شویم. در نهایت این هیجان کمک می کند از بدی ها و ظلم به دیگران دوری کنیم و برعکس با پرورش حس انسان دوستی و صمیمیت ارتباط های گرم و دوستانه ای را شکل دهیم.

همانطور که در گلستان سعدی می خوانیم:

لقمان را گفتند: ادب از که آموختی؟ گفت: از بی ادبان! هر چه از ایشان در نظرم ناپسند آمد از فعل آن پرهیز کردم.

نگویند از سر بازیچه حرفی / کز آن پندی نگیرد صاحب هوش

و گر صد باب حکمت پیش نادان / بخوانند آیدش بازیچه در گوش

عصبانیت

 عصبانیت می تواند یک از هیجانات قوی باشد که با احساس ناامیدی، تحریک، خشم و خصومت نسبت به دیگران مشخص می‌شود .

خشم اغلب از طریق حالات زیر مشخص می‌شود :

1. حالات صورت: مانند اخم یا زل زدن
2. زبان بدن: موضع گرفتن و یا رویگردانی
3. تن صدا: مانند بد حرف زدن یا فریاد زدن
4. پاسخ‌های فیزیولوژیکی: مانند تعریق یا قرمز شدن
5. رفتارهای پرخاشگرانه: مانند ضربه زدن ، لگد زدن یا پرتاب اشیا

عصبانیت اگر بیش از حد باشد یا به روش هایی ناسالم بروز کند می‌ تواند برای شما و دیگران خطرناک باشد. خشم کنترل نشده می‌تواند به سرعت به پرخاشگری و خشونت تبدیل شود .

این نوع حس عصبانیت و خشم شدید می تواند برای شما عواقب جسمی و روانی داشته باشد. عصبانیت و خشم کنترل نشده ، تصمیم گیری منطقی را دشوار می‌کند و حتی می تواند بر سلامت جسمی شما تأثیر بگذارد.

بیماری‌های کرونر قلب و دیابت با خشم مرتبط است. بنابراین برای داشتن سلامتی روحی و جسمی بهتر است خشم خود را کنترل کنیم.

در حالی که عصبانیت اغلب به عنوان یک احساس منفی در نظر گرفته می‌شود، اما گاهی اوقات می تواند خوب هم باشد. به این صورت که می تواند در روشن شدن نیازهای شما در یک رابطه سازنده کمک کننده باشد، و همچنین می‌تواند انگیزه شما را برای اقدام و یافتن راه حل برای مواردی که شما را آزار می‌دهد راهنمایی کند.

عصبانیت می تواند مانند ترس نقشی کمک کننده در عکس و العمل به موقع شما نسبت به موقعیت های بدی که در آن قرار گرفته اید داشته باشد.

وقتی تهدید احساس خشم را در شما ایجاد می‌کند، ممکن است تمایل داشته باشید که خطر را از خود دور کنید و از خود محافظت کنید.

تعجب و غافلگیری

 تعجب یکی دیگر از شش نوع هیجانات انسانی است. تعجب یک هیجان قوی است که از تجربه‌‌ای جدید و غیر منتظره ناشی میشود. غافلگیری و تعجب معمولاً کوتاه و مختصر است و با واکنش فیزیولوژیکی بدنبال اتفاقی غیر منتظره مشخص می‌‌شود. 

این نوع احساسات می تواند مثبت، منفی یا حتی خنثی باشد. به عنوان مثال ، نمونه ای از یک یک غافلگیری ناخوشایند، شب هنگام به سمت ماشین خود می روید، کسی از پشت درخت پریده و شما را بترساند.

نمونه ای از یک غافلگیری خوشایند زمان ورود به خانه است که می‌بینید نزدیکترین دوستان شما برای جشن تولد شما جمع شده اند.

تعجب اغلب با موارد زیر مشخص می‌شود:

1. حالات صورت: مانند بالا بردن ابروها ، گشاد شدن چشم‌ها و باز کردن دهان
2. پاسخ‌های بدنی: مانند پرش به عقب
3. واکنش‌های کلامی: مانند داد زدن ، جیغ زدن ، یا نفس نفس زدن

تعجب و غافلگیری نوع دیگری از احساسات است که می تواند پاسخ و واکنش هیجانی شما را در بر داشته باشد. اگر تعجب افراد نسبت به اتفاقات ناگوار خیلی زیاد باشد به طوریکه افراد دچار وحشت شوند، ممکن است آدرنالین زیادی در بدن آن ها آزاد شود که به آماده سازی بدن برای مبارزه یا فرار از موقعیت ناگوار کمک می‌کند.

تعجب می‌تواند تأثیرات مهمی در رفتار انسان داشته باشد.
به عنوان مثال، تحقیقات نشان داده است که افراد تمایل دارند وقایع شگفت آور را مشاهده کنند. به همین دلیل است که حوادث غافلگیر کننده و غیرمعمول بیش از دیگر اخبار در حافظه برجسته می‌شوند. تحقیقات همچنین نشان داده است که افراد بیشتر تحت تأثیر استدلال‌های شگفت آور قرار می‌گیرند و از اطلاعات شگفت آور بیشتر درس می‌گیرند.

ترس

 ترس یک احساس قدرتمند است که می‌تواند در بقا و حیات ما نقش مهمی داشته باشد.  هنگامی که با نوعی خطر روبرو می‌شوید و ترس را تجربه می‌کنید ، عضلات شما منقبض می‌شوند، ضربان قلب و میزان تنفس شما افزایش می‌یابد. در این مرحله ذهن شما هوشیارتر می‌شود و شما را برای فرار از خطر و یا ایستادن و مبارزه با آن آماده می‌کند. این جواب و عکس العمل به شما این اطمینان را می‌دهد که از قبل آمادگی رو در رو شدن موثر با تهدیدهایی که در اطرافتان وجود دارد را دارید.

ترس می‌تواند با حالات زیر مشخص شود

1. حالت‌های صورت: همانند باز شدن چشم و عقب بردن چانه
2. زبان بدن: تلاش برای پنهان شدن یا فرار از تهدید
3. واکنش‌های فیزیولوژیکی: مانند تنفس سریع و ضربان قلب

موقعیت‌های خاص و دلهره آور و شرایط ترسناک دلیل ایجاد این هیجان می‌شوند.

هیجان از نوع ترس، پاسخ عاطفی به تهدید فوری و غافلگیر کننده است. همینطور کمک میکند در برابر تهدیدهایی که پیش بینی شده هستند یا حتی فکر‌های خود در مورد خطرهای احتمالی کار مشابهی انجام دهیم. این دقیقا همان چیزی است که آن را استرس و اضطراب می‌دانیم. به عنوان مثال  اضطراب اجتماعی شامل ترس پیش بینی شده از موقعیت‌های اجتماعی است.  نگرانی از آینده شغلی و ازدواج نمونه ای از ترس هایی است که از قبل به آن ها فکر می کنیم.

هرکس ترس را به یک شکل تجربه نخواهد کرد. بعضی از اشخاص احتمال دارد نسبت به ترس حساسیت بیشتری نشان دهند.

از طرف دیگر ، برخی از افراد به دنبال موقعیت‌های ترسناک هستند. ورزش‌ها و چالش‌های بسیاری وجود دارند که می توانند ترس و دلهره ایجاد کنند، اما برخی از افراد این چنین احساس ترس را دوست دارند و از قرار گرفتن در همچین موقعیت‌های پر چالشی لذت می‌برند.

قرار گرفتن متعدد در مقابل یک اتفاق یا شرایط ترسناک می‌‌تواند در نهایت به سازگاری با آن شرایط ختم شود. این امر می تواند احساس ترس و اضطراب را به شکل قابل توجهی کاهش دهد. کنترل ترس و فوبیا به شما کمک خواهد کرد در موقعیت های هولناک و دلهره آور عکس العمل منطقی و کنترل شده از خود نشان دهید. این موضوع به شما در کنترل شرایط کمک خواهد کرد.

هیجانات چگونه ساخته می شوند

هر احساسی در قسمت خاصی از مغز ایجاد می شود. به عنوان مثال، پردازش و تشخیص احساسات مختلف مانند ترس، خشم و شادی در بخشی از سیستم لیمبیک ، که در پردازش واکنشهای عاطفی نقش دارد به نام آمیگدالا (Amygdala) روی می دهد. همچنین، آمیگدالا در تشخیص و پاسخ به محرک‌های خارجی نیز دخیل است.

بنابراین هیجانات توسط مغز ما ایجاد می‌شوند. در مواجهه با اتفاقات و موقعیت های گوناگون با محرک های محیطی، یک احساس خاص در ما شکل می گیرد. شبکه‌های مختلف در مغز این احساسات را ایجاد می‌کنند. این روشی است که مغز ما بر اساس تجربه گذشته، فرهنگ، تربیت و شرایط زندگی ما احساسات رفتاری و روانی را شکل می‌دهد. مثلا یک فرد ممکن است یک اتفاق یا یک فیلم را ترسناک بداند، در حالی که فرد دیگر آن اتفاق و فیلم را هیجان‌انگیز بداند.

چگونه هیجانات خود را کنترل کنیم

هدف تنظیم، کنترل و مدیریت هیجانات است، نه سرکوب آن‌ها

اکثر انسان‌ها معمولا از هیجانات خود دوری می کنند، به این دلیل که بسیاری از هیجانات زندگی برای آن‌ها ناخوشایند است. اما نمی توان هیجانات را در زندگی نادیده گرفت. همانطور که قرار نیست هیجانات مداوم و طولانی مدت برما اثر بگذارند، همچنین قرار نیست آنها را کاملاً  از بین ببرید. هیجانات به ما اطلاعات بسیاری می‌دهند و مانند یک هشدار دهنده ما را هشیار می‌کنند.

 هیجان‌ها معمولا با احساسات شما در رابطه هستند. وقتی هیجانات خود را سرکوب می‌کنید، از ابراز احساسات جلوگیری می‌کنید.  آن‌ها به وسیله عکس العمل‌های خودکار نسبت به حوادث و رخدادهای زندگی به شما کمک می‌کنند.

هیجانات شما عامل ارتباط برقرار کردن شما با دیگران است و به شما در رسیدن به خواسته ها و نیازهایتان کمک می‌کند.

هیجان باعث می‌شود دقیقا بدانید چه می‌خواهید و به چه چیز نیاز دارید.

زمانی می‌توانید به اهدافتان برسید که بدانید چه می‌خواهید. پس ما به هیجانات زندگی نیاز داریم و نمی توانیم برای همیشه آن ها را از بین ببریم.

احساسات خود را بپذیرید

اگر می‌خواهید در مدیریت احساسات بهتر عمل کنید ، ممکن است مجبور شوید کمی احساسات خود را نادیده بگیرید، ولی قرار نیست آن‌ها را کاملا از بین ببرید.

زمانیکه بعد از شنیدن خبر خوب ، بیش از حد خوشحال می‌شوید یا شب وقتی به خانه برمی‌گرید نمی توانید کلیدهای خود را پیدا کنید، یک کار مفید که می تواند کنترل شما را در موقعیت های مختلف افزایش دهد این است که به خود بگویید: “فقط آرام باش” یا بگویید “این موضوع آنقدرها هم مهم نیست”

نفس عمیق بکشید

فرقی نمی کند در چه شرایطی یاشید خوشحال باشید، یا آنقدر عصبانی که نتوانید صحبت کنید نفس عمیق بکشید. تنفس عمیق باعث از بین رفتن هیجانات نمی شود. هدف ما از تنفس عمیق از بین بردن هیجانات نیست. تمرینات تنفس عمیق می‌ تواند به شما کمک کند از اولین احساس شدید و هرگونه واکنش شدید و تهاجمی که می تواند به شما و دیگران آسیب بزند، یک قدم عقب بروید.

نتیجه گیری

هیجان یک تجربه ذهنی، یک پاسخ فیزیولوژیکی و نوعی واکنش رفتاری یا بیانی است.

انواع هیجان را می‌توان به ۶ دسته از جمله : خوشبختی و خوشحالی ، ترس ، عصبانیت و خشم ، تعجب ، انزجار و غم و اندوه تقسیم کرد.

 هیجانات و احساسات ساخته ذهن ما هستند و با توجه به اتفاقاتی که برای ما افتاده است بوجود می‌آیند. 

روش هایی نیز برای مهار و کنترل هیجانات انسان وجود دارد. مانند: تنفس عمیق، سرکوب نکردن هیجانات و پذیرش آن‌ها.

مطالبی که در این مقاله گفته شد می‌ تواند به شما در زمینه شناخت و کنترل هیجانات خود کمک کند.

مطالعه بیشتر